Την Τετάρτη 18 Δεκεμβρίου στην εκδήλωση «Όταν
οι νομικάριοι γράφουν…» που διοργανώθηκε με πρωτοβουλία του Νομικού
Παλμού τέσσερις συγγραφείς από την νομική σχολή συζητήσαμε για τον
έρωτα, το πάθος και την επανάσταση. Επειδή η τοποθέτηση μου
θεωρώ ότι ήταν ενδεικτικότατη για το όλο περιεχόμενο του «θεού της
Φιλοθέης» αναρτώ εδώ τις σημειώσεις που έκανα, καθώς και το περίγραμμα
της απάντησης που έδωσα στην ερώτηση περί προτίμησης στην συλλογική ή
την ατομική επανάσταση.(…)
Τα κεντρικά πρόσωπα του μυθιστορήματος, όπως σωστά επισημάνθηκε είναι δύο: ο Γιώργος και ο Οδυσσέας. Και το κοινό στοιχείο των δύο αυτών ηρώων είναι ότι αμφότεροι βρίσκονται παγιδευμένοι σε μια ζωή που δεν τους ταιριάζει. Ο Γιώργος, καταρχάς, ζει με την καταπιεστική θεία του και μεγαλώνει σ' ένα σχολικό περιβάλλον, όπου η αξία των μελών του κρίνεται μονάχα από τις βαθμολογικές επιδόσεις τους. (αφού οι καλύτεροι εξ αυτών επιλέγονται στην δικτατορική νεολαία και απολαμβάνουν προνόμια τόσο στην τωρινή όσο κυρίως στην μελλοντική τους ζωή.) Ο Γιώργος σε αυτό το καταπιεστικό περιβάλλον αντιδρά προτάσσοντας την δική του ευαισθησία, διαβάζοντας ποίηση και ζωγραφίζοντας. Έρχεται όμως αναπόφευκτα η στιγμή, όταν και συνειδητοποιεί ότι αυτός ο τρόπος ζωής δεν του είναι αρκετός. Δεν του αρκεί δηλαδή να είναι ένα ευαίσθητο γρανάζι σ' ένα εφιαλτικό σύστημα.
Έτσι το σκάει από το σπίτι του και βγαίνει στον έξω κόσμο για να αναζητήσει αυτό που αναζητούμε όλοι: συντροφιά και νόημα. Στο σημείο αυτό ξεκινά και η αφήγηση του βιβλίου.
Οι πρώτες μέρες στον έξω κόσμο δεν είναι εύκολες. Αδυνατεί να εξασφαλίσει εργασία (καθώς δεν διαθέτει το απαραίτητο κρατικό πιστοποιητικό) αδυνατεί να επιβιβαστεί λαθραία σ' ένα πλοίο για να το σκάσει στην Αμερική, ενώ και τα λιγοστά του χρήματα εξαντλούνται. Παρόλα αυτά δεν χάνει την ελπίδα του και δεν μετανιώνει για την επιλογή του. Και πράγματι η ζωή τον ανταμείβει υπό στέλνοντάς του μια δοκιμασία με τη μορφή μιας «πριγκίπισσας» που κινδυνεύει, καθώς δέχεται επίθεση από μέλη την δικτατορικής νεολαίας. Ο Γιώργος μπροστά στην ευκαιρία αυτή δεν διστάζει. Ορμά με πάθος στον κίνδυνο και τελικά κατορθώνει μ' ένα έξυπνο τρικ να ξεγελάσει τους τραμπούκους. Και αυτή του ακριβώς η κατάφαση στη ζωή στέκεται αφορμή για να γνωριστεί με τον θεό της Φιλοθέης και να βρεθεί από μελαγχολικός έφηβος, μέρος ενός επαναστατικού σχεδίου.
Ο Οδυσσέας από την άλλη ξεκινά από μια πολύ διαφορετική αφετηρία. Είναι προικισμένος με εξαιρετική ευφυΐα και το Κόμμα τον χρησιμοποιεί ως σύμβολο του εκπαιδευτικού του συστήματος, στέλνοντας τον σε διεθνείς διαγωνισμούς γνώσεων.
Είναι αγαπητός στο πανελλήνιο, γνωστός ως «μαθηταράς» και ουδέποτε έχει νιώσει ανικανοποίητος, πολλώ δε μάλλω καταπιεσμένος από την ζωή του. Περιορίζεται στα βιβλία τους, τα οποία καταβροχθίζει με θαυμαστή ταχύτητα κι όλα κυλούν για κείνον ομαλά μέχρις ότου έρχεται απρόσμενα αντιμέτωπος με (την εξής κατάσταση): Στο υπόγειο του σχολείου του ανακαλύπτει έναν ποιητή, ο οποίος διώκεται από την αστυνομία (για πολιτικούς λόγους) και αναζήτησε καταφύγιο στις αχανείς σε έκταση αποθήκες του Κολεγίου.
Ο Οδυσσέας ζητά όπως είναι φυσικό να μάθει την ιστορία του και το συμπέρασμα που βγάζει τον βυθίζει σε βαθιά σύγχυση: Ο ποιητής ουδέν το άδικο διέπραξε, αν όμως (συλλαμβανόταν) θα αντιμετώπιζε σχεδόν σίγουρα την ποινή της εξορίας.
Ο Οδυσσέας έρχεται συνεπώς αντιμέτωπος με ένα σφοδρό ηθικό δίλημμα: Να υπακούσει στον (γραπτό) νόμο καταγγέλλοντας τον ποιητή ή να τον βοηθήσει; Για έναν συνηθισμένο άνθρωπο βέβαια η απλούστερη λύση θα ήταν να προσποιηθεί ότι τίποτα δεν συνέβαινε και να αφήσει τα πράγματα να πάρουν τον δρόμο τους. Για τον Οδυσσέα όμως κάτι τέτοιο ήταν αδύνατον, αφού ήταν ερωτευμένος με τις ιδέες του και δεν μπορούσε να ανεχτεί την παραμικρή απόκλιση μεταξύ αυτών και των πράξεών του.
Φτάνει λοιπόν σε ένα αδιέξοδο από το οποίο δεν μπορούσαν να τον λυτρώσουν ούτε τα αναγνώσματά του ούτε (οι ιδέες του) και αφού ακολουθώντας το ένστικτό του αποφασίζει να βοηθήσει τον διωκόμενο ποιητή, πράττει το αδιανόητο: Εγκαταλείπει την κανονισμένη και ασφαλή ζωή του στο Κολέγιο και αποφασίζει να ζήσει στον πραγματικό κόσμο, πηγαίνοντας στον Πειραιά, που τότε ήταν μια υποβαθμισμένη και κακόφημη εγρατούπολη.
Εκεί συναντά μια κοινωνία πλήρως αποσαρθρωμένη, όπου τα παιδιά εγκαταλείπουν το σχολείο, ο πολιτισμός θεωρείται προνόμιο των λίγων και ένας μεγάλος αριθμός ξένων μεταναστών ζει περιθωριοποιημένος. Αντί όμως να απελπιστεί φροντίζει για τους ανθρώπους, που τον έχουν πραγματικά ανάγκη, με το ίδιος πάθος όπως πρωτύτερα μελετούσε τα βιβλία του. Είναι μια πολύτιμη ευκαιρία για κείνον άλλωστε να διαπιστώσει αν οι ιδέες του μπορούν να έχουν εφαρμογή και νόημα στην σκληρή πραγματικότητα. Έτσι, αν και δεν έχει πρόθεση να ηγηθεί μιας κοινωνικής ανατροπής, θέτει την ιδέα της Δικαιοσύνης πάνω από τους δικτατορικούς νόμους, τους οποίους συστηματικά παραβιάζει οργανώνοντας φροντιστηριακά μαθήματα, τα οποία εκείνη την εποχή θεωρούνταν παράνομα ως δυνάμενα να εμφυσήσουν ανατρεπτικές ιδέες στους μαθητές.
Επιχειρώντας και μια σύνοψη στο σημείο αυτό θέλω να επισημάνω ότι παρότι οι νέοι στο βιβλίο μου επαναστατούν δεν παρουσιάζονται να έχουν ή να βρίσκουν μια λύση σε κάθε πρόβλημα, όπως για παράδειγμα ευαγγελίζονται συχνά οι φασιστικές ιδεολογίες. Προσωπικά άλλωστε δεν πιστεύω στην ηλικιακή νεότητα, αλλά στην πνευματική, που εκφράζεται μέσα από την τόλμη, την (αντοχή) στις δυσκολίες, την εμπιστοσύνη στους άλλους και την ωριμότητα που έρχεται μέσα από τις αποτυχίες.
>Ερώτηση περί προτίμησης στην συλλογική ή την ατομική επανάσταση
Οι ήρωες μου μπορεί να δίνουν εσωτερικά την πρώτη τους μάχη, αλλά για
να βρουν τις απαντήσεις που ψάχνουν δεν αρκούνται μονάχα στον εαυτό και
τις σκέψεις τους. Στους άλλους αναζητούν την Ιθάκη τους, μόλις βέβαια
συνειδητοποιούν ότι την χρειάζονται...Γιατί ούτε η ευαισθησία του
Γιώργου, ούτε ο ιδεαλισμός του Οδυσσέα μπορούν να συμβιβαστούν με μια
μονάχα εσωτερική επανάσταση. Επιθυμούν να ζήσουν αληθινά, να έλθουν σε
επαφή με τους γύρω τους και επειδή ακριβώς η κοινωνία στην οποία ζουν
δεν τους το επιτρέπει, συγκρούονται μαζί της στο πλευρό μάλιστα των
πλέον καταπιεσμένων μελών της. Η πίστη μου πάντως τόσο στο εφικτό όσο και στο ευκταίο της συλλογικής επανάστασης δεν μεταφράζεται επ’ ουδενί σε μια ρηχή αισιοδοξία. Ίσα ίσα κάποιοι από τους ήρωες μου πεθαίνουν... Πεθαίνουν όμως θριαμβευτές διότι θυσιάζονται για τις αξίες και τα όνειρα τους και με αυτή τους την ύστατη θυσία εξαγνίζουν κατ' έναν τρόπο το παρελθόν και δίνουν σ' εμάς την ευκαιρία να ξαναγράψουμε την ιστορία αλλάζοντας τις ζωές μας.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όσους ήσασταν εκεί και φυσικά στον Νομικό Παλμό!
